केंद्रीय शासनाने २५.१२.२०१९ रोजी जाहीर केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार, ग्रामीण भागातील सर्व घरांना “हर घर नळ से जल” (FHTC – Functional Household Tap Connection) या माध्यमातून २०२४ पर्यंत पाणी पुरवण्याची Central Government कटिबद्ध आहे. २०२४ पर्यंत जल जीवन मिशनचा मुख्य उद्देश प्रत्येक ग्रामीण घराला दररोज किमान ५५ लिटर प्रती व्यक्ती पाणी टॅप कनेक्शनच्या माध्यमातून पुरवणे हा आहे.
जल जीवन मिशन अंतर्गत, जिल्ह्यातील सर्व वाड्या/पाड्यांतील प्रत्येक कुटुंबाला टप्प्याटप्प्याने व्यक्तीगत टॅप कनेक्शनद्वारे पाणी पुरवण्याचे उद्दिष्ट आहे. हे जल जीवन मिशनच्या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये स्पष्ट केले आहे. तसेच, जिल्ह्यांद्वारे तयार केलेल्या वार्षिक क्रियावली योजनांमध्ये अशा व्यक्तीगत टॅप कनेक्शनसाठी नवीन आणि सुधारित पाणीपुरवठा योजनेची कामे घेतली जात आहेत.
सुधारित पुनर्संयोजन (Retrofitting)
सदर योजना ज्या कालावधीसाठी राबविण्यात आल्या आहेत किंवा ज्या अजून कालबाह्य झालेल्या नाहीत आणि ज्या सध्या सामायिक/सार्वजनिक टॅपद्वारे पाणी पुरवठा करत आहेत, त्या योजनेतून प्रति व्यक्ती दररोज ५५ लिटर पाणी पुरवण्यासाठी पुढील उपाययोजना केली जातात.
विद्यमान योजना ज्या प्रति व्यक्ती ५५ लिटर पाणी पुरवण्यास सक्षम आहेत किंवा पंपिंग तास/लघु सुधारणा करून ५५ लिटर प्रति व्यक्ती दररोज पाणी पुरवता येते, अशा योजनेसाठी व्यक्तीगत टॅप कनेक्शन पुरवण्याचे काम सुधारित पुनर्संयोजनात समाविष्ट आहे.
वरील गावांमध्ये, आवश्यक असल्यास, वितरण वाहिन्यांचे विस्तार करण्याचे काम देखील सुधारित पुनर्संयोजनात समाविष्ट केले जाते.
नवीन योजना – ज्या गावांमध्ये टॅप पाणीपुरवठा योजना अस्तित्वात नाही, अशा गावांसाठी शाश्वत स्त्रोतांसह नवीन योजना विकसित केली जात आहेत.
राज्य कॅबिनेटच्या ०८/०७/२०२० रोजी झालेल्या बैठकीत, केंद्र सरकारच्या नेतृत्वाखालील जल जीवन मिशन राज्यात राबविण्यात येत असल्याची माहिती देण्यात आली. त्यानुसार, २०२४ पर्यंत राज्यातील प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला दररोज किमान ५५ लिटर पाणी दर्जेदार पाणी टॅप कनेक्शनद्वारे पुरवणे हा उद्दिष्ट आहे. जल जीवन मिशन केंद्र आणि राज्य द्वारे ५०:५० टक्के अंमलात आणले जाईल.
क्रियावली योजना
जल जीवन मिशन अंतर्गत प्रत्येक घराला कार्यरत टॅप कनेक्शनद्वारे पाणी पुरवले जाईल, जेणेकरून ग्रामीण भागातील प्रत्येक कुटुंबास पिण्याच्या पाण्याची सुरक्षा मिळेल.
पिण्याच्या पाण्याची गुणवत्ता कमीत कमी भारतीय मानक-BIS:10500 इतकी राहणे अपेक्षित आहे.
Functional Household Tap Connection (FHTC) द्वारे पुढील ४ वर्षांसाठी प्रत्येक घराला पाणी पुरवण्यासाठी बेसलाइन सर्वेक्षण केले गेले आहे.
जल जीवन मिशन अंतर्गत प्रत्येक कुटुंबाला २०२४ पर्यंत घरगुती टॅप कनेक्शनद्वारे पाणी पुरवले जाईल. त्यानुसार गाव स्तर योजना (VAP) व जिल्हा स्तर योजना (DAP) तयार केली जातील. क्रियावली योजनेत टप्प्याटप्प्याने घरगुती टॅप कनेक्शनसाठी तिमाही व वार्षिक योजना आणि आवश्यक निधी यांचा समावेश असेल.
जल जीवन मिशन अंमलबजावणी
जल जीवन मिशन अंतर्गत खालील प्रकारच्या योजना राबविण्यात येतात:
National Rural Drinking Water Program (NRDWP) अंतर्गत सुधारित योजना (Retrofitting) करून कार्यरत घरगुती टॅप कनेक्शन पुरवणे, कमीत कमी ५५ LPCD पाण्याची उपलब्धता.
अशा गावांमध्ये, जिथे स्टँडपोस्ट टॅप पाणीपुरवठा योजना आहे, अशा योजनेतून प्रत्येक घर/कुटुंबाला कार्यरत घरगुती टॅप कनेक्शन पुरवण्यासाठी सुधारणा करणे.
पूर्ण झालेल्या योजनेमध्ये, प्रति व्यक्ती पाणीपुरवठा ४० LPCD ऐवजी ५५ LPCD करण्यासाठी सुधारणा केली जात आहे.
ज्या गावांमध्ये पुरेशी पिण्यायोग्य भूजल उपलब्ध आहे, अशा गावांसाठी स्वतंत्र योजना राबविण्यात येत आहेत.
ज्या गावांमध्ये भूजल उपलब्ध आहे पण पाण्याची गुणवत्ता खराब आहे, अशा गावांसाठी जल शुद्धीकरण प्रकल्पांसह स्वतंत्र योजना राबविण्यात येत आहेत.
ज्या गावांमध्ये पाणी उपलब्धता कमी आहे, अशा गावांसाठी क्षेत्रीय/गाव योजना (Water Grid) राबविण्यात येत आहेत.
आदिवासी गाव/पाडे जिथे टॅप पाणीपुरवठा सुविधा नाही, तिथे कायमस्वरूपी पाणीपुरवठा करून प्रत्येक घराला कार्यरत टॅप कनेक्शन पुरविणे. सरकारी आश्रम, सबसिडी आश्रम, सरकारी छात्रावास, आंगणवाडी इत्यादींसाठी पाणी कनेक्शन पुरवणे. तसेच, दुर्गम/आदिवासी वाड्या/पाड्यांसाठी सौर ऊर्जा आधारित टॅप पाणीपुरवठा योजना राबविण्यात येत आहेत.
कटकारी वस्ती व गरीबीतून त्रस्त गावांना प्राधान्य देऊन पाणी पुरवठा करणे.